صحیفه یعنی بازشناسی دوباره دین درتمام ابعاد آن

به گزارش خبرگزاری مهر، در بیست و ششمین قسمت برنامه تلویزیونی سوره، موضوع «صحیفه‌ی سجادیه؛ الهیات نیایش اسلام» با حضور محمدعلی مهدوی‌راد، قرآن‌پژوه و دانشیار دانشگاه تهران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دیانی در ابتدای این گفتگو پرسید که از عاشورای از سال ۶۱ به بعد وضعیت اسلام و مسلمانان چگونه است؟

مهدوی راد پاسخ داد: پیش از پرداختن به عاشورا لازم است کمی به عقب‌تر هم برگردیم. بعد از رحلت رسول اکرم (ص) امام (ع) ۲۵ سال در انزواست و امیرالمومنین (ع) زمام امور را در دست می‌گیرد و می فرمایند: وضعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شما شبیه دوران جاهلیت و دوران قبل از بعثت پیامبر شده و همه ارزشها به هم ریخته است. یکی از سرفصل های قیام امام حسین (ع) هم این است که سرفصل‌ها و نشانه‌های دین را به جای اصلی‌ش برگرداند چون دین به تحریف عجیب و غریبی مبتلا شده است. یکی از شیعیان سوری کتابی نوشته که در آن اندیشه متفکران مختلفی را آورده و در آن اشاره کرده که اگر اباعبدالله (ع) قیام نمی‌کرد آئین محمدی هرگز پا نمی‌شد و دین از بین می‌رفت.

وی افزود: امام سجاد (ع) و به همراه چند نفر دیگر در چنین شرایطی گفتند که ما دچار وضعیت عجیبی شدیم چون هرچه حرف می‌زنیم کسی قبول نمی‌کند و گوش نمی‌کند. هرچه هم اصرار می‌کنیم، آنها راه خودشان را می‌روند. در آن زمان مدینه فاسد ترین جامعه است و این روند در طول تاریخ هم ادامه پیدا می‌کند. شرایط فسادی که در حال شرح آن هستم مربوط به چهار دهه بعد از وفات پیامبر (ص) است. در این جامعه شاعران هرزه گو و یاوه گو حرمت دارند. درواقع مدینه پیامبر محلی برای رفت و امد شاعران و خوانندگانی شده بود که از مدینه اسلامی بسیار دور بود و حالا فکر کنید در چنین شرایطی که اسلام از درون تهی شده امام علی (ع) زمام امور را به دست گرفته و باید تحریف را از چهره دین بزداید و انسان را از جهل و جهالت و یاس و ناامیدی برهاند و امید را به او برگرداند. بنابراین کار ابتدایی امام آغاز از هسته دین بود و اینکه باورها را به مردم بازگرداند.

این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: صحیفه سجادیه غیر از دعای ۴۲ که بسیار تامل‌برانگیز است و فقره آخرش که درباره سنت رسول‌الله است بقیه‌ش درباره روش فهم قرآن و چگونگی مراجعه به قرآن است. مرحوم شهید مطهری حدود هشتاد سال قبل نوشتند که الحمدلله نهج البلاغه در حال فتح دروازه‌های اندیشه است حالا الان من می‌گویم که الان حدود هفت هشت سال است که صحیفه هم وارد مرزهای اندیشه می‌شود. یکی از خدمات بزرگی که آقای حکیمی کردند این بود که در تمام بخش های کتاب «الحیات» صحیفه را وارد کردند. توصیه من این است که جلد ۱۱ این کتاب و بخش دعا را مطالعه کنند. کل این جلد ۱۱ و بخش دعا از صحیفه انتخاب شده و این خیلی عجیب است. صحیفه یعنی بازشناسی دوباره دین درتمام ابعاد آن. چون هم قرآن را دارد هم سنت، ائمه، اخلاقیات و رفتار انسانی را. امام سجاد (ع) در فضایی قرار دارد که نه مسجدی در اختیارش است نه کوی وبرزنی.

این قرآن پژوه در ادامه اضافه کرد: امام سجاد (ع) در اولین گام تلاش کردند که مرجعیت فکری و تکیه‌گاه اندیشگی قرآن را به قرآن برگردانند بعد از قرآن هم سراغ سنت رفتند که سنت را احیا کند و بازگرداند. هیچ شکی نیست که مرجعیت صحابه را امویان رقم زدند.

وی سپس در ادامه بخشی از صحیفه سجادیه را خواند که در آن نظر و موضع شیعه درباره صحابه آمده است.

مهدوی راد اشاره کرد: در این بخش از صحیفه امام به صورت دقیق اشاره کردند که کدام گروه از صحابه را باید رد کرد و کدام را باید پذیرفت چون بخشی از صحابه در زمان امامت امام علی (ع) جزو محبان ایشان بودند.

این قرآن پژوه گفت: یکبار من آیات صحیفه سجادیه جامعه را شمردم و متوجه شدم که ۲۹۴ آیه در صحیفه سجادیه و جامعه آمده که در دعاها به آنها تفسیر، استشهاد و یا تلویح شده که وارونه بوده است به بیان دیگر یک آیه ای در فضای فکری جامعه اشتباه تفسیر شده بود ولی امام صحیح آن را در قالب دعا آورده است.

وی در ادامه به تفسیر و توضیح دعای هلالیه امام سجاد (ع) پرداخت و گفت: امام سجاد (ع) در صحیفه هم تفسیر کردند و هم روش تفسیر را یاد دادند. یک موضوعی که مطرح می‌شود این است که ائمه علیهماالسلام در پیوند با قرآن معلم قرآنند یا مفسر قرآن چون اینها خیلی باهم فرق دارد. علامه طباطبائی می‌گوید ائمه معلم قرآنند و معلم مسیر را باز می‌کند و راه رفتن را می‌نمایاند ولی متعلم خودش باید حرکت کند به خاطر همین هم خودشان کار تفسیر می‌کنند.

استاد دانشگاه تهران افزود: من خاضعانه عرض می‌کنم که ائمه هم معلم‎‎‎اند و هم مفسر و اتفاقاً جایی هم که مفسرند طوری تفسیر می‌کنند که شبیه معلمهاست به بیان دیگر معلمانه تفسیر می‌کنند. یکی از کارهایی که ائمه می‌کنند توسعه معنایی آیه است. چون زبان قرآن، زبان فطرت است بسیاری از روایات ما که این توسعه معنایی را دارند توسط علمای ما مطرح شده است. بنابراین قرآن از همان اول توسط ائمه به ما یاد داده شده است که از همان اول آن را مفصل ببینیم.

مهدوی راد در ادامه به یک نمونه از تفسیر پرداخت و بیان کرد: به عنوان خیلی از مفسرین «النفاثات فی العقد» را به عنوان زنان جادوگر و دعا نویس و اینها تفسیر کردند اما موسی صدر به گونه دیگری تفسیر کرده اند که ای کاش بیشتر تفسیر می‌کردند. ایشان تفسیرهای کوتاهی دارد که در لبنان قبل از اذان ماه رمضان سحر پخش می‌شد. امام موسی صدر در تفسیر این آیه می‌گوید شان قرآن این نیست و منظور از «النفاثات فی العقد» دشمن است که طوری گره می‌زند که ما فکر می‌کنیم اصل و صحیح ماجرا همین است.

این قرآن پژوه در پایان گفت: یکبار یکی از دوستان من به نام آقای معلمی‌زاده که صحیفه را به زبان اسپانیولی برای دفتر آیت الله سیستانی ترجمه کرده از من پرسید که چرا صحیفه انقدر صلوات دارد؟ پاسخی به او دادم و بعد ایشان به من گفت چرا این سوال را کردم؟ چون من می‌خواستم که ترجمه صحیفه غلط نداشته باشد ترجمه اسپانیولی را نزد یک کشیش در آرژانتین بردم و او با خواندن این صحیفه به کتابهای ائمه دیگر هم علاقمند شده و رفته بقیه کتابهای ائمه را هم خریده و خوانده ولی محو در صحیفه سجادیه شده است ولی سوالش این است که چرا این دعا انقدر صلوات دارد و این سوال اوست که من پرسیدم.